Destpêk

 KURDÎ

 DEUTSCH

عربي

 AGENDA

KONTAKT

PIRTÛK

LINK

PRESE

 

 
   
   

Gotar

    Yekgirtina ziman yan parçekirina kurdan
    Her ku pirsa ziman û standadkirinê li Başûrê Kurdistanê gur dibe, tayên metirsiya parçekirin û jihevcudakirina kurdan zelaltir û tirsnaktir dibin. Eger ev pirs bi vî awayî pêş ve here û daxwazên tên kirin bi cî bibin dê Gelê Kurd bibe du gelên cuda û bi du zimanên cuda û belkî ev dabeşkirin pirtir bibe û xwediyên her zaravayekî bibin neteweyek serbixwe. Helbet e, ez peyva Gelê Kurd bo hemî kurdistaniyan bi kar tînim ne tenê ji bo kurdên Başûr. Gelê Kurd bi zaravayên cuda diaxive lê ev cudabûn ticaran nebûye asteng li hember hestên wî yên netewî. Hejmara kurdan li gora jimartinên nefermî, weha tê xuyakirin:
 
    Gula 73.emîn, Gir Izêrê Şingalê
    Diyarî ji bo „Navîn Derwêş “ ê çarmehî ku bi 73 maç û 73 gulşîlanan mirin bezand

Bajo siwarê rojê, bajo ronahiya êgir, bajo birîna sermedî li dilê Kurdistanê, bajo û bila av û xak her biqîrin: „ Ya Xweda tu xêrê bide 72 miletan û em jî, teva“.
Erê, 72 milet, 72 lehiyên xwînê, 72 birînên şînê, 72 dojehên kînê û 72 çirayên hêviyê bi 72 lavij û daxwazên xêrê li dilê êgir tomar bike. Xwîna 72 sorgulan li dilê Lalişê nîgar bike. Ma gelo hîn xwîna 72 fermanan negihîştiye banê rojê, hîn saw û tirs nekiriye dilê Xwedê? Hîn banê tarî, zorê, kotekî û hovîtiyê nehatiye lerizandin? Heta kengî dê lavijên te bibin kuştin û talan? Heta gengî cenawer û lawirên dirinde yên rengemirov dê li ser dilê vê xakê sema kuştiyên te bigerînin?
 
    Dîsa li Şingalê mirovahî tê kuştin
    Bikujin, bişewitînin, bila jiyan li ser piya nemîne, ev cihan tenê ji bo me hov û mirovxweran, xwediyên Xwedayê taristanê ye“.
Dîsa li Şingalê ev banga kevin-nû dubare dibe. Kerî û garanên mirinê, mirovxwer û neviyên tariyê û dijminên jiyanê li ser piyan e, bi zikreşiyeke hovane û dirinde agirê mirina reş li ser, zarok, jin, kal, lawir û her tiştên bi giyan direşînin. Û ji pişt sînoran, li derdorê, ji paytextên şahinşahiyên taristanê çepik û govendên şahiya mirinê li ser cendekê mirovahiyê li dar dikevin.
 
    Zimanê yekgirtî bi darê zorê nabe!
    Bi salan e pirsa zimanê kurdî yê yekgirtî tê gengeşekirin. Bi dehan civîn û konfrans li ser vê pirsgirêkê hatine lidarxistinê. Lê mixabin, heta niha karekî zanistî û birêkûpêk di vî warî de nehatiye kirinê. Gelek sedem hene ku ev kar nehatiye birêvebirin, hin ji van sedeman jî, ev in:
 
    Rok digirî, bihişt li ku dimîne?
    Kefteleft û berxwedana Şêrîn hêdî hêdî lawaz dibû. Bedena nazik di nav destên serleşkêrê dirinde de bêliv xwe sipart tebatiyê. Çav vekirî zîq di dîwarê zindanê de daçikiyan.
- Şêrîn …..Xwe bisipêre çiyê. Wa rok diçe ava, tarî sitara revê ye!
- Rodîîîî … Rod…îîîî ….Ro…..
Dîwarê ku bi wêne û nivîsan hatibû neqişandin ji hev çiriya, ronahiyeke sor, lawaz û xemgîn, Şêrîn ber bi dilê çiyê ve kişand.
 
    Dînistan
    Li şêtxanê, Li qatê erdê, Di saloneke dirêj û fireh de, rûnişti bûm. Li her goşeyê û di nîvê salonê de, mase û kursiyên bi rengê pirteqalî bi cih dibûn. Li ber pencereyê, min dûr, li asoyê temaşe dikir. Şînahî û daran, bîranîn dikirin xelek, bi hev re rêz dikirin, çengel dikirin. Di geravên bêbinî de, ez dizîvirîm. Rojbûna min hat bîra min, rojên dibistanê, lîstikên ji ax, çamûr, kevir û daran, karê siyasî, derketin, Hêvî, Perînas… Hat bîra min çawa mamosteyê min bi daran li destê min xist ji ber ku min bi zimanê dibistanê nizanibû. Erê, wê rojê nasnameya kerê bi min re mabû. Gotinên mamoste hatin bîra min: “Ev kerê mezin bi Erebî nizane”. Ez bi dengekî bilind keniyam, lê hêstiran, êşa girî û birînên kevin ez gêj kirim. Ez keniyam û min da girî. Min li derdorên xwe temaşe kir. Hin kes dikeniyan, hin digiriyan, hin bi xwe re dipeyivîn, hin jî, keti bûn bêdengiya mirinê. Saw û tirs bi salona şêtxanê dixistin. Lê haya tikesî ji min nebû. Ez nizanim ne dikeniyan, ne digiriyam. Lê li gerdûna dînistanê ken û girî yek in.
 
    Pîrozkirina erebkirinê?
    Pirsa zimên pirseke piralî ye, li hêlekê zanistiyeke serbixwe di nav beşên zanistiyê de, li bin navê “Linguistik” cî digire, li hêla din jî, cihê xwe bi xurtî di bin banê beşên zanistî yên wek  Philologie, Psychologie, Soziologie, Pädagogie, Kommunikation, Computer û gelek beşên zanistiyê yên din de digire. Di xêzên giştî de, hemî ziman cihê xwe di nava rêbaz û lêkolînên zanistî de dibînin. Lê helbet e, her zimanek taybetiyên wî hene, ev taybetî jî, di çarçoveya zanistiya zimên de, dikarin xwe bibînin û pirsgirêkên xwe çareser bikin. Ji bilî aliyê zanistî û rêbazên vî alî, ziman girêdayî komek mirov ku xwe wek netewe nas dikin, dikeve nava liv û pêşveçûnê. Mebest li vir, berjewendiyên netewî û yekîtiya hest, daxwaz û hêviyên gel e. Herweha têkilî û bihevgihana çandî di nava wî gelê xwediyê zimên de. Di vê xalê de, eger em zimanê kurdî destnîşan bikin û di bin hûrkolînên zanistî, dîrokî û siyasî re derbas bikin, em dê bibînin ku gelê kurd bêtir ji her kesî pêdivî bi vê hevgihîştin û berdewamiya têkiliyên kulturî heye. Wek ku em dizanin zimanê kurdî jî, di bin bayê şerên piralî de, para xwe ji wêranî û pişavtinê gelek girtiye.
 
    Weha dişewitîm …. Û bihişt li welatê rojê xilmaş dibû -2-

Weha bi hêminî Duhok di nava dilê çiyan de paldayî ye. Ew çiyayên ku xelkên vî welatî di rojên rev û talanê de diparastin, niha bûne taca bûkaniyê, xweşikayî û ciwaniyê didin bajarê Duhokê, mîna firîşteyên dilovaniyê vejîna bajêr hembêz dikin. Alên kurdî, awazên kurdî û jiyana bi her awayî kurdî, Duhokê di navbera xewnên doh û rastiya îro de zindî dikin. Kolanên bi liv û tevger, di serî de dinya desthilatiya mêran berçav dikin. Jin, bi awa, reng û hebûna xwe li derî jiyana Duhokê dijîn. Reng û ciwaniya bajêr lawaz û sar dikin. Lê îro, 08.11.2006 Duhok rewşeke taybet dijî.

 
   
Weha dişewitîm …. Û bihişt li welatê rojê xilmaş dibû -1-

Min xwest çend wêneyan bikişînim … Lê li dengekî rawestiyam: Qedexe ye bira!
Di kêliyên pêşî de vê peyvê ez sar kirim. Qedexe! Eve 46 sal û bi zimanên cuda vê peyvê dijîm. Ez, ziman, jiyan, xak û …… em tev qedexe dijîn. Lê vê carê bi zimanê kurdî min bihîst. Tevî ku ji vê peyvê nefret dikim û dixwazim ji ferhengên dinyayê tev bê avêtin, bê şewitandin, dîsa jî, bi min siviktir hat û min xwest xwe razî bikim ku ev yek ji bo parastinê ye. Û ev pêşmergeyê ku jiyana xwe hemî qedexe derbas kiriye, niha bi xwe peyva qedexe bikar tîne. Û weha mejiyê min li ba wî pêşmergeyî hat alandin. Gelo li kîjan çiyayî ji van çiyayan jiyana xwe derbas kiriye. Wî çend heval û xizmên xwe ji bo van rojan winda kirine? Çend şewat, xwîn û êş dîtine? Çend hevrêyên xwe bi destên xwe binax kirine? Li çend dîlan û govendên mirina bêbext bûye mêvan?

 

Di mirinê de, tu bûyî vejîna xewnê

Berî ez bêm dinyayê min tu dîtî. Min sozek da te. Di ramana min de, tu bûyî xewnek mezin. Tu bûyî binefşek çiyayî. Tu bûyî dilopek şevnema biharê ku rûyê sorgulan şil dike. Tu bûyî çiya. Tu bûyî agir û roj. Tu bûyî sermed û bêmirin di nav mij û leylanê de, winda
bûyî.
Berî zayîna xwe, min dest bi gerê kir û ketim pey şopa te. Li kavilên bêşênî, li kolanên gundên ji leylanê, Li qerexên dilên bêhest û evîn, li nav çadirên mirovahiya penaber, ez ketim gerek bêdawî. Carna di xewnek revok û tirsonek de, li te dibûm mêvan. Carna di dilekî sar û behitî de, min silav dida te. Pir caran jî, min tu li nav hêstirek daleqandî didîtî.

     

 

 

 

 selim@bicuk.de  

Destpêkirina malperê:05.08.2006 / http://www.bicuk.de/ - © Selîm Biçûk
Design:
www.hesso.de