Helbest

Gotar ZimanLêkolîn      
 
 

Destpêk

 KURDÎ

 DEUTSCH

عربي

 AGENDA

KONTAKT

PIRTÛK

LINK

PRESE

 

 
   

 سه‌لیم بچووک/ ئه‌لمانیا
 
هنده‌ک نڤیسه‌رێن کورد و پیرۆزکرنا عه‌ره‌بکرنێ!  

پرسا زمێن پرسه‌كه‌ پرالی یه‌، ل ھێله‌كێ زانستیه‌كه‌ سه‌ربخوه‌ د ناڤ به‌شێن زانستیێ ده‌، ل بن ناڤێ "لنگویستك" جی دگره‌، ل ھێلا دن ژی، جھێ خوه‌ ب خورتی د بن بانێ به‌شێن زانستی یێن وه‌ك فیلۆلۆجی‌، پسیکۆلۆجی‌، سۆزیۆلۆجی‌، پاداگۆجی‌، كۆمیونیكاسیۆن، کۆمپیوته‌ر و گه‌له‌ك به‌شێن زانستیێ یێن دن ده‌ دگره‌. د خێزێن گشتی ده‌، ھه‌می زمان جھێ خوه‌ د ناڤا رێباز و لێكۆلینێن زانستی ده‌ دبینن. لێ ھه‌لبه‌ته‌، ھه‌ر زمانه‌ك تایبه‌تیێن وی ھه‌نه‌، ئه‌ڤ تایبه‌تی ژی، د چارچۆڤه‌یا زانستیا زمێن ده‌، دكارن خوه‌ ببینن و پرسگرێكێن خوه‌ چاره‌سه‌ر بكن. ژ بلی ئالیێ زانستی و رێبازێن ڤی ئالی، زمان گرێدایی كۆمه‌ك مرۆڤ كۆ خوه‌ وه‌ك نه‌ته‌وه‌ ناس دكن، دكه‌ڤه‌ ناڤا لڤین و پێشڤه‌چوونێ. مه‌به‌ست ل ڤر، به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وی و یه‌كیتیا ھه‌ست، داخواز و ھێڤیێن گه‌له‌. ھه‌روه‌ھا تێكلی و بھه‌ڤگه‌ھانا چاندی د ناڤا وی گه‌لێ خوه‌دیێ زمێن ده‌. د ڤێ خالێ ده‌، ئه‌گه‌ر ئه‌م زمانێ كوردی ده‌ستنیشان بكن و د بن ھووركۆلینێن زانستی، دیرۆكی و سیاسی ره‌ ده‌رباس بكن، ئه‌م دێ ببینن كۆ گه‌لێ كورد بێتر ژ ھه‌ر كه‌سی پێدڤی ب ڤێ ھه‌ڤگھیشتن و به‌رده‌وامیا تێكلیێن كولتوری ھه‌یه‌. وه‌ك كۆ ئه‌م دزانن زمانێ كوردی ژی، د بن بایێ شه‌رێن پرالی ده‌، پارا خوه‌ ژ وێرانی و پشاڤتنێ گه‌له‌ك گرتیه‌.

د خره‌جرا سه‌رراستكرن و یه‌كگرتنا زمانێ كوردی ده‌، ب تایبه‌تی د ڤان ده‌مێن داوی ده‌، ھن دیتن، بیر و بۆچوونێن سه‌یر ده‌ردكه‌ڤن. كه‌سن شیره‌ت و وه‌عزان دكن، ھن ژی، دوورتر دچن و ب ئاوایه‌كی ڤه‌كری، ب زانه‌بوون یان ب نه‌زانی، لێدانا مرنێ، ل زمانێ كوردی و یه‌كیتیا گه‌لێ كورد دخن. یه‌ك ژ كه‌سێن كۆ خوه‌ ب پرسا زمانێ كوردی ره‌، مژوول دكه‌، برێز موحسن جوامیره‌. برێز جه‌وامیر، د گۆتاره‌كه‌ خوه‌ ده‌، مینا مه‌له‌یه‌كی یان ژی مفتیه‌كی، د چارچۆڤه‌یا پیرۆزایی و رامانێن دینی ده‌، نێزی یه‌كگرتنا ئالفابێیا كوردی دبه‌ و شیره‌تان ل كوردان دكه‌   http://www.rojava.net/MihsinCIWAMERI.31.07.07.htm

ژ ده‌ستپێكا نڤیسێ هه‌تا ب داوی، ناكۆكی ل په‌ی ناكۆكیێ رێز دكه‌. دخوازه‌ ٤٠ ملیۆن كورد بگھینه‌ باوه‌ریێ كۆ ل (تیپێن عه‌ره‌بی یێن پیرۆز ڤه‌گه‌رن). ژ بۆ كۆ ناكۆكیێن خوه‌ یێن دیرۆكی و زانستی ب ناكۆكیه‌كه‌ سیاسی بخه‌ملینه‌، سه‌رنڤیسا گۆتارا خوه‌ وه‌ھا ئانیه‌: „مسته‌فا بارزانی چ ل سه‌ر لاتینی گۆتیه‌؟“. د داویا گۆتارێ ده‌، دنڤیسه‌: „دلۆڤانیا خوه‌دێ ل سه‌ر پێشه‌نگێ كورد مسته‌فا بارزانی به‌ ده‌ما كۆ د روونشتنه‌كه‌ ب د.موسته‌فا موسلم و ھه‌ڤالێن وی ره‌ گۆت: ئه‌ز تجاران ناپه‌ژرینم كۆ نڤیساندنا كوردی ببه‌ لاتینی“. بێ كۆ بده‌ خویاكرن، د چ ره‌وشێ ده‌، ل بن كیژان مه‌رجی و چما نه‌مر بارزانی ئه‌ڤ ئاخافتن كریه‌، ب نیه‌ته‌كه‌ كۆ جھێ پرسێ یه‌، دخوازه‌ دیتنێن خوه‌ یێن ل ده‌ری زانستی، یه‌كیتیا نه‌ته‌وی و به‌رژه‌وه‌ندیێن گه‌لێ كورد بده‌ په‌ژراندن. ئه‌م ڤه‌گه‌رن گۆتارا برێز جوامیر و خال ب خال مۆخل بكن. د ده‌ستپێكێ ده‌، وه‌ھا دنڤیسه‌: "ھه‌ركه‌س دزانه‌، ژ رۆژا پێشی كۆ خامه‌یێ د ناڤ كوردان ده‌ ده‌ست ب نڤیساندنا وێژه‌ كر و مه‌ژیێ وان ڤه‌بوو، ھه‌لبه‌ته‌ پشتی كۆ ده‌رباسی یسلامێ بوون، مینا ھه‌می گه‌لێن یسلامی تیپێن عه‌ره‌بی ژ بۆ نڤیساندنێ بكارانین …". برێز جه‌وامیر ژ بیر كریه‌، یان ژی، دخوازه‌ ژ بیر بكه‌ كۆ ده‌رباسبوونا ئیسلامێ و پێ ره‌ چاند و زمانێ عه‌ره‌بی فه‌لاكه‌ت و وێرانیا یه‌كه‌م بوو ل سه‌ر چاند و زمانێ كوردی، د بن سیا ئیسلامێ ده‌، عه‌ره‌بان جارا یه‌كه‌مین ده‌ست ب عه‌ره‌بیكرن و تونه‌كرنا چاند و زمانێ كوردی كرن و په‌یوه‌رێ وان یێ ھه‌ری دادمه‌ند عۆمه‌ر بن ئالخه‌تاب زمانێ كه‌سێن كۆ ب كوردی دپه‌یڤی ژێدكر. ھه‌روه‌ھا وه‌ك به‌رده‌وامیا وێ عه‌ره‌بیكرنێ ھێژا جوامیر باش دزانه‌ بێ سه‌دام حوسێن چ كر و چ نه‌كر و د بن ئه‌ینی رێباز و بیر و رامانان ده‌. ل ئالیێ دن ئه‌ڤ تیپێن كۆ جوامیر پیرۆز دبینه‌ و دخوازه‌ كورد ھه‌می لێ ڤه‌گه‌رن، سه‌دام حوسێن ب دارێ زۆرێ و ب ئالیكاریا تركیێ ب كوردێن باشوور دان په‌ژراندن.

جه‌وامیر وه‌ھا ده‌وام دكه‌ و دبێژه‌: "پشتی ده‌رباسبوونا نیڤ سه‌دسالێ د سه‌ر ئالفابێیا كوردی یا نوو ره‌، مه‌به‌ست یا كۆ گوھه‌رتنێن ده‌نگێن تایبه‌ت ب كوردی ل سه‌ر ھاتن كرن، تێرا پێدڤییا نڤیساندنێ ژ بۆ خوه‌نده‌ڤان و نڤیسكار دكه‌. …". گه‌لۆ چه‌ند لێكۆلینێن ھێژا جوامیر ل سه‌ر ئالفابێیا كوردی یا لاتینی و یا عه‌ره‌بی ھه‌نه‌، د ھێلا سیمانتیك، فۆنه‌تیك و فۆنۆلۆج‌، زانستیا ته‌كنیكا کۆمپوته‌ر، جوانی و ئالیێن دن یێن زمانزانیێ ده‌، چه‌ند به‌رھه‌ڤی و ب رێبازێن زانستی كرنه‌ حه‌تا كۆ بكاربه‌ بریارێ بده‌ كۆ ئالفابێیا عه‌ره‌بی باشتر ل كوردی دكه‌. گه‌لۆ، برێز جوامیر دزانه‌ كۆ زمانێ كوردی زمانه‌كی فۆنه‌تیكه‌ و بكارانینا ئالفابێیا لاتینی، ڤی زمانێ بێتر د فۆنه‌تیككرنێ ده‌ بھێز دكه‌، یانی زمانێ نڤیساندن و ئاخافتنێ گه‌له‌كی نێزیكی ھه‌ڤ دكه‌.

ھێژا جه‌وامیر، چقاس ب گۆتارا خوه‌ ره‌ دچه‌، ناكۆكیێن مه‌زنتر دجڤینه‌ و دخوازه‌ سه‌ره‌نجاما كۆ به‌رێ بریار ل سه‌ر دایه‌ ب خوه‌نده‌ڤانان ژی، بده‌ په‌ژراندن: "دانینا دیارده‌یێن ده‌نگێن لاتینی یێن تركی ل سه‌ر تیپێن كوردی، ژ به‌ر گرێدانا ھن كوردان ب نڤیساندنا وان، تایبه‌تمه‌ندیێن ده‌نگێن كوردی وندا كرنه‌ و ھن ژ وان ئاڤێتنه‌. ڤێ یه‌كێ لێدانه‌كه‌ زمانی تركی ل سه‌ر زمانێ گه‌له‌كی كۆ نه‌ ژ وێ چارچۆڤه‌یا زمانییه‌ كر". ھێڤی دكم كۆ ھایا ھێژا جوامیر ژێ ھه‌به‌ كۆ ده‌نگێن لاتینی نه‌ یێن تركی نه‌، لێ به‌لێ پرانیا زمانێن ژ مالباتا ھندۆ -ئه‌ورۆپی بكار تینن و زمانێ تركی نه‌ ژ ڤێ مالباتێیه‌، ھه‌روه‌ھا زمانێ عه‌ره‌بی ژی، نه‌ ژ ڤێ مالباتا زمانانه‌. زمانێ كوردی، د ناڤ ڤان زمانان ده‌ جھ دگره‌ و ده‌نگێن وی گه‌له‌كی نێزیكی ده‌نگێن وانه‌ و گه‌له‌كی دووری ده‌نگێن عه‌ره‌بییه‌. ل ئالیێ دن ئالفابێیا ج. به‌درخان ب چه‌ند سالان به‌ری یا تركی چێبوویه‌، لێ ژ به‌ر ره‌وشا كورد و كوردستانێ نه‌كه‌تیه‌ بكارانینێ. جه‌وامیر گه‌له‌ك میناكان رێز دكه‌، لێ مخابن په‌یڤێن كۆ وه‌ك میناك دانه‌ ھه‌می عه‌ره‌بی نه‌.

به‌ری كۆ ب ئاخافتنا نه‌مر بارزانی یا مه‌ د پێشی ده‌ ئانی زمێن، جوامیر گۆتارا خوه‌ ب داوی بكه‌، ده‌ست ب شیره‌ت و وه‌عزان دكه‌، مینا: "بێگومان، كوردێن تركیێ دكاربوون و نھا ژی دكارن ئالفابێیا كوردستانا فه‌ده‌رال مینا چه‌كه‌كه‌ چاندی و زمانی بھێز ل ھه‌مبه‌ر سه‌رھشكیا تركیێ بكاربینن …. وه‌ك سه‌ده‌مه‌كه‌ جودابوونا كه‌سایه‌تیا وان یا كوردستانی و تایبه‌ت …". ل ڤر ھێژا جوامیر ژ بیر دكه‌ كۆ ئه‌و ب خوه‌ ژی، ناخوازه‌ ئالفابێیا لاتینی ژ بۆ جودابوونا خوه‌ یا كوردستانی و كه‌سایه‌تیا خوه‌ یا تایبه‌ت ل ھه‌مبه‌ر عه‌ره‌بكرنێ كۆ ژ ترككرنێ بێتر فه‌لاكه‌ت ب سه‌رێ چاند و زمانێ كوردی ده‌ ئانییه‌، بكار بینه‌. ئه‌ڤ ناكۆكیێن سه‌یر كۆ بینا ھه‌رێمپه‌ره‌ستیێ ژێ دفووره‌، دھێلن مرۆڤ گه‌له‌ك خاله‌پرسان ل سه‌ر ڤان بیر و بۆچوونان ده‌ینه‌.

برێز جوامیر، گرێدانا ب تیپێن لاتینی ڤه‌ نه‌ "ئه‌ڤین"ه‌ و نه‌ ژی، "نه‌خوه‌شی"یه‌، بێتر، پرسا زانستیا زمێنه‌، جوانیا زمێنه‌، یه‌كیتیا نه‌ته‌وه‌یی یه‌، پرسا ته‌كنیك و لێھاتنا لاتینی ل زمانێ كوردی یه‌ و داوی دووركه‌تنا ژ چاند و زمانێ عه‌ره‌بی یێ داگیركه‌ر و خوه‌دیده‌ركه‌تنا ل كه‌سایه‌تیا كوردی یا ره‌سه‌نه‌. پرسا دووركه‌تنا ژ عه‌ره‌بكرنێ و به‌ر ب مافێن مرۆڤان و ده‌مۆكراسیێ ڤه‌ چوونه‌. ئه‌ڤ نرخێن گرانبھا ھێژا نه‌ كۆ ژ بۆ وان مرۆڤ ببه‌ ئه‌ڤیندارێ تیپێن لاتینی. لێ دیسا ژی، ئه‌ز ب خوه‌ نابێژم بلا تیپێن لاتینی ببن ستاندارد. بلا بریارا داوی یا لێكۆلینێن زانستی و به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وی به‌. بلا خوه‌دیێ بریارێ زمانێ كوردی ب خوه‌ به‌، ب ھه‌می زاراڤایێن خوه‌.

پرسه‌كه‌ بێ شرۆڤه‌ ئه‌ز دێ د داویێ ده‌، ئاراسته‌یی ھێژا جوامیر و كه‌سێن كۆ دخوازن زاراڤه‌یه‌كی كوردی ل سه‌ر یێن دن ب زۆرێ فه‌رمی و ستاندارد بكن، بكم: گه‌لۆ چ جوداھی د ناڤبه‌را ڤێ رێبازێ و رێبازێن دوهی ده‌ یێن کو سه‌دام، ئه‌سه‌د، ترکیا و ئیران برێڤه‌ برین و هینا برێڤه‌ دبن هه‌یه‌؟

 

http://www.duhokwriters.net/Nivisar-SelimBicuk82007.htm

                                                                                                                          


 

 

 

 selim@bicuk.de  

Destpêkirina malperê:05.08.2006 / http://www.bicuk.de/ - © Selîm Biçûk
Design:
www.hesso.de