Helbest

Gotar ZimanLêkolîn      
 
 

Destpêk

 KURDÎ

 DEUTSCH

عربي

 AGENDA

KONTAKT

PIRTÛK

LINK

PRESE

 

 
   
   

 

Lêker û rastnivîsandina lêkeran 3

Selîm Biçûk

Çêkirina  lêkeran

1. Çêkirina lêkerên nederhingêv û yên derhingêv:


a. Ji navên raderî bi dûxistina paşgîna (andin) lêkerên derhingêv yên afirandî tên çêkirinê û bi dûxistina paşgîna (în) lêkerên nederhingêv yên afirandî tên çêkirinê:


Navê raderî    derhingêv      nederhingêv

leriz              lerizandin       lerizîn
meş              meşandin       meşîn
rev              revandin        revîn
bez              bezandin       bezîn
ger               gerandin        gerîn
ken              kenandin       kenîn
tirs               tirsandin        tirsîn
kel               kelandin        kelîn
bar              barandin        barîn
reng             rengandin      rengîn
sot              sotandin        sotîn
pêç              pêçandin       pêçîn
dom             domandin      domîn

b. Ji navan bi dûxistina lêkera alîkar (kirin) lêkerên derhingêv çêdibin û bi dûxistina (bûn) yên nederhingêv çêdibin.

Nav              derhingêv               nederhingêv

zêr              zêrkirin                   zêrbûn
zîv               zîvkirin                   zîvbûn
kar               karkirin                   karbûn
çem             çemkirin                  çembûn
bar               barkirin                  barbûn
par               parkirin                   parbûn
gêr               gêrkirin                   gêrbûn
rê                rêkirin                    rêbûn
mehr            mehrkirin                 mehrbûn
kaş              kaşkirin                   kaşbûn

Herwiha ji navan bi alîkariya gelek lêkerên derhingêv, lêkerên derhingêv çêdibin:
Sûnd xwarin,    rê xistin, rê birîn,...

Bi alîkariya yên nederhingêv jî, lêkerên nederhingêv yên nû çêdibin: Rê ketin, rêve çûn,...

c. Ji rengdêran bi dûxistina lêkera alîkar (kirin) lêkerên derhingêv û bi dûxistina lêkera (bûn) lêkerên nederhingêv çêdibin.


Rengdêr        derhingêv               nederhingêv

reş              reş kirin                  reş bûn
xweş            xweşkirin                xweşbûn
germ            germkirin                germbûn
sor              sorkirin                   sorbûn
dîn               dînkirin                  dînbûn
zer              zerkirin                   zerbûn

Herwiha dema lêkera alîkar derhingêv be, lêkera çêkirî jî, derhingêv e, lê dema nederhingêv be,  ya çêkirî jî, nederhingêv e.

                           

2. Çêkirina lêkerên cemkirî:

Lêkerên cemkirî bi têkilbûna nav, rengdêr û pêşgînan bi lêkerên alîkar re saz dibin.

a. Pêşgînên ku bi lêkerên alîkar re, lêkerên cemkirî çêdikin ev in:

Hil, ve, vê, da, rû, wer, der, ber, bin, ser, pey, nav, paş, ra, jê, tê, lê, pê, jev, lev, pev, tev, di ser re, di rex re, di nav de, di şûn de, di pêş de, bi paş de, bi ser de,... ûwd.

Mînak:

Hilkirin, hilbûn, hildan, hilgirtin, vebirîn, vebûn, vedan, vekirin, vegirtin, vegerandin, veşartin, vejînandin, rakirin, rabûn, raketin, raxistin, razan, wegerandin, daxistin, dagirtin, rûniştin, bergirtin, derketin, derkirin, derbûn, serkevtin, ser xwebûn, pêşxistin, paşketin, peyxistin, peyman, levhatin, jevketin, jevçûn, pevketin, pêxistin, jêkirin...


b. Nav û lêkerên alîkar:

Sozdan, bersivdan, rêxistin, cihgirtin, kardîtin, bînkişandin, gilîkirin, hînbûn, hînkirin, rêketin, cemkirin, karkirin, dersdan, malbarkirin, guhbirîn, serlêdan, rêbirîn...


c. Rengdêr û lêkerên alîkar:

Korbûn, sarbûn, korkirin, sarkirin, dûrketin, dûrbûn, dûrkirin, dûrxistin, sorkirin, sorbûn, sazkirin, sazbûn...

Veguhastina lêkeran bi demê re

Di zimanê Kurdî de sê demên bingehîn hene:

1. Dema niha (nihok)

2. Dema bê (pêşedem, mand)

3. Dema buhirî (berê, buhêrk)

 
1. Nihok (dema niha)

Lêker liber çavên mirov pêk tê û bi awayekî gumanbir bûyer diqede yan jî, dê biqede.

a. Nihok

Niha ez dixwim.                
Ez li Almanya dimînim.
Ez pirtûka rêziman dinivîsim.

b. Bûyereke ku dema berê çêbû be û xwe dirêjî dema niha bike:

Ji sê salan ve ez li Almanya dimînim.
Ev salek e ji êşa dilê xwe dinalim.
Ji sê mehan ve ez Şêrînê nas dikim.

c. Bûyereke ku dê di pêşedemê de pêk bê û lêker bi hokereke demîn ve girêdayî be, mîna: Sibe, di sala bê de, piştî saeteke din...

Ez sibe diçim dibistanê.
Ez saleke din vedigerim welêt.
Piştî saetekê ez diçim Amedê. 

ç. Toreyeke (adet) ku tê dubarekirinê û bi gotinên mîna: Heroj, hercar, ducaran..., tê naskirinê:

Herkêlî ez bi welat dihizirim.
Herroj ez di biyaniyê de dimirim.
Herhefte ez diçim dibistana Kurdî.

1. Veguhastina lêker di nihok de

Di nihok de, herdem awayê rast yê cînavên kesok (ez, tu, ew, em, hûn, ew) tê bikaranînê. Pêşiya koka dema niha (di) distîne, eger lêker hîmî yan jî, afirandî be, lê eger lêker cemkirî be (di) dikeve navbera her du parçeyan, dikeve pêşiya parçeye dawî ji lêkera cemkirî. Dawiya (KDN) jî, (im, î, e, in) distîne.

Lêkera hîmî: kirin

Koka dema niha (k) ye.

Ez dikim                  Ez di (KDN) im
Tu dikî                    Tu di (KDN) î
Ew dike                  Ew di (KDN) e
Em dikin                  Em di (KDN) in
Hûn dikin                Hûn di (KDN) in
Ew dikin                  Ew di (KDN) in

Lêkera afirandî: lerizîn

Koka dema niha (leriz) e.

Ez dilerizim
Tu dilerizî
Ew dilerize
Em dilerizin
Hûn dilerizin
Ew dilerizin

Lêkera cemkirî : barkirin

Di van lêkeran de, lêkera alîkar tenê tê veguhestinê, koka dema niha jê tê deranînê û (di) pêşiya wê digire.

Koka dema niha: (Bar...K.) ye.

Ez bar dikim
Tu bar dikî
Ew bar dike
Em bar dikin
Hûn bar dikin
Ew bar dikin

Nihokê dirêj

Lêker hîkariya xwe dewam dike yan jî, nîv pêk hatiye û nîvê din jî, dê pêk bê. Di vê rewşê de, dawiya kirde (kiryar) (î) distîne.

Ezî dikim        Ezî dilerizim             Ezî bar dikim
Tuyî dikî        Tuyî dilerizî              Tuyî bar dikî
Ewî dike        Ewî dilerize              Ewî bar dike
Emî dikin        Emî dilerizin             Emî bar dikin
Hûnî dikin      Hûnî dilerizin            Hûnî bar dikin
Ewî dikin        Ewî dilerizin             Ewî bar dikin

Nihokê Pêşro (daxwazî)

lêker hîn pêk nehatiye û dibe ku pêk neyê jî. Pêkhatina wî, bi bûyereke din ve girêdayî ye. Di veguhastinê de, di şûna (di) de, pêşiya lêker (bi) distîne:

Ez bikim        Ez bilerizim              Ez bar bikim
Tu bikî          Tu bilerizî                Tu bar bikî
Ew bike         Ew bilerize              Ew bar bike
Em bikin        Em bilerizin              Em bar bikin
Hûn bikin       Hûn bilerizin             Hûn bar bikin
Ew bikin        Ew bilerizin              Ew bar bikin

Di vê rewşê de, kirin yan jî, bûn bi xwestinê pêk tê. Ev rawe bêhtir dema bê (pêşedemê) tîne zimên. Carna jî, daçekên (da, ku) têne pêşiya lêkera xwestinî. Mîna:                           

Bêrîvanê xwe xemiland da biçe seyranê.
Min xwe amad kir ku  romanekê binivîsim.
Di vir de (da, ku) daçekên sedemîn e.

Herwiha bêjeya (bila) jî, pêşiya van lêkeran digire: (Bila) ez biçim.

2. Pêşedem

Lêker hîn pêk nehatiye, lê wê di dema bê de, di pêşerojê de pêk bê. Di be ku lêker pêk neyê jî.

Di vê demê de pêşiya lêker, lêkera (hatin) di dema niha de û bi kesê sêyemîn yê yekhejmar re (ew) digire. Herwiha lêker jî, pêşgîna (bi) distîne. Lê, lêkera hatin bi sê cûreyan tê bikaranînê.

Ê, dê û wê, mîna:
Ez ê bikim
Ez dê bikim
Ez wê bikim

Em ê bi çend nimûneyan ji klasîkên kurd vê rewşê şirove bikin:


Meleyê Cizîrî dibêje:
Esrar ezel dabed bîne zuhûrê.
Encam ser encam ji axaz çi hacet.

Ehmedê Xanî di Mem û Zînê de dibêje:
Evçend munafiq û neyarî
Hêja tu bi çavê min diyarî
Mem bimirit tu bimînî
Hêj xweş bigerî li rûyê zemînî


Ê

Di qewl û beytên Êzîdiyan de tê gotinê.
Newêrim bikêlimim
Wekî ez bêjim sineta berî Adem e
Ez ê birecimim 


Di qewl û beytên Ezîdiyan de tê gotinê:
Ew e miletê xirqe paristî
Xirqe maqûl kir ser xwe re dêxistî
Roja axretê jê here nûrek kesekî

Seydayê Tîrêj jî, di bilbilê dilşadî de dibêje:
Piştî wê stêrê bi xwe berbanga sibê ye.
roj hile ronî bikeve şûna şevê ye
Karwanê me bigihe cî û warê meqsedê ye.
Çerxa Felekê herdem bifitil û ger û dewr e.


, ê û ji kû hatine?

Ev her sê bêje yek lêker in, ew jî, lêkera hatin di dema nihok de ye.

Ez di êm (dêm, têm).

Tu di êyî (dêyî, têyî).

Ew diê (, )        ew

dema dê                 ew

Ez dema diê bikim.

Ez bikim.

Di axaftinê de (dê) dikeve û dibe:

Ez dema ê bikim

Ez ê bikim

Bi baweriya min mana () pêkanîna lêker di pêşerojê de bêguman dike. Dema ez dibêjim: Ez dê bikim. Hevok mîna nihok wateya xwe distîne û di pêkanîna kirinê de mîna:       (ez dikim), yan jî, nêzîkî wê wateyê dibe. Lê (ez dikim) min dest bi kirinê kiriye û () pêkanîna lêker di projeyekê de dihêle, belkî pêk bê û belkî jî, neyê.

Ez ê bikim. Kirinê di projeyekê de dihêle. Belkî ez bikim û belkî ez nekim.

Ez bikim. (Ez ewê bikim) yan jî: (Ez ewê bikim): Di vir de lêkera hatin (ê) û cînavê nîşandek  (ewê) bi hev re dibin yek (). Ez ewê dema ê bikim.

Ez ewê ê bikim.

Ez wê bikim.

Ew, ewê cînavê nîşandek e jibo dûr bikar tê, jibo vê jî, dema bi lêkera alîkar hatin (ê) re dibe yek, bikaranîna lêker di pêşedemê de dûrtir dike. Gelek caran cînavê nîşandek (ew) bi (ê) re dibe yek, ev jî, bi piranî dema ku nav di hevokê de şûna cînav digire, mîna:

Wê roj hile                        Roj wê hile

Wê ronî bikeve                  Ronî wê bikeve.

Roj, ew ê hile.                   Ronî, ew ê bikeve.

Roj wê hile.                      Ronî wê bikeve.

Ew û (ê) bi hev ve dibin yek.

Bi xwe hevok bi vî awayî rast dibe:

Ew roj ê hile                     ew ê roj hile

Ew ronî ê bikeve                ew ê ronî bikeve

Ew ê, bi hev ve dibin (wê)

Jibo tevlîhevî çênebe, em ê di veguhastina lêker de, di pêşedemê de () bi kar bînin û van dîtinên jor mîna pêşniyazan bihêlin.

Veguhastina lêker di pêşedemê de

Di pêşedemê de jî, mîna nihok herdem awayê rast yê cînavên kesanî (ez, tu, ew, em, hûn, ew) tê bikaranînê. Herwiha koka demê ji fermaniyê tê girtinê. Lêkera alîkar hatin (dê) pêşiya lêker digire   û pêşgîna (bi) jî, pê ve dibe. Eger lêker cemkirî be (bi) dikeve pêşiya parçeyê dawî û ew parçe    tenê tê veguhastinê.

Lêkera hîmî:  kirin               bike    (k)

Ez bikim                     Em bikin

Tu bikî                        Hûn bikin  

Ew dike                      Ew bikin

Lêkera afirandî: lerizîn       bilerize            (leriz)

Ez bilerizim.                 Ew bilerizin

Tu bilerizî.                   Hûn bilerizin

Ew bilerize.                  Ew bilerizin

Lêkera cemkirî: Bar kirin    bar bike  ( bar-k-)

Ez bar bikim.               Ew bar bikin.

Tu bar bikî.                  Hûn bar bikin.

Ew bar bike.                Ew bar bikin.

3. Buhêrk

Di demeke rabûrî de, lêker pêk hatiye. Bi lêkerên derhingêv re, cînavên kesanî (min, te, wî, wê, me, we, wan) tên bikaranînê û bi lêkerên nederhingêv re cînavên                 (ez, tu, ew, em, hûn, ew) tên bikaranînê.

Di dema buhirtî de çar darêj hene:

a.Buhêrk

Demek di ser pêkanîna lêker re derbas bûye. 

b. Mêjbûhêrk (çîrokî)

Demeke dirêj di ser pêkanîna lêker re derbasbûye û ketiye darêja çîrokiyê. 

c. Buhêrka bicih

Bi temamî lêker pêk hatiye û hîkariya xwe davêje dema niha.

ç. Buhêrka dirêj

Hîkariya kirinê demeke dirêj dewam dike.

a. Buhêrk

Veguhastina lêkera kirin ya himî û derhingêv:

Koka dema berê ( kir )

Min kir                    Me kir

Te kir                     We kir

Wî/wê kir                Wan kir


Lêkera çûn ya nederhingêv û himî: Koka dema berê ( çû )

Ez çûm                   Em çûn

Tu çûyî                  Hûn çûn.

Ew çû                    Ew çûn.


Lêkera afirandî ya derhingêv Lerizandin:

KDB (lerizand )

Min lerizand             Me lerizand

Te lerizand              We lerizand

Wî/wê lerizand         Wan lerizand


Lêkera afirandî ya nederhingêv Lerizîn: 

KDB ( lerizî )

Ez lerizîm                Em lerizîn

Tu lerizî                  Hûn lerizîn

Ew lerizî                  Ew lerizîn


Lêkera cemkirî û derhingêv barkirin:   

KDB ( bar kir )

Min bar kir               Me bar kir

Te bar kir                We bar kir

Wî/ wê bar kir           Wan bar kir


Lêkera cemkirî ya nederhingêv sorbûn:

KDB ( sor )

Ez sor bûm              Em sor bûn

Tu sor bûyî             Hûn sor bûn

Ew sor bû               Ew sor bûn

 

b. Mêjbêj (mêjbuhêrk, çîrokî)

Demeke dirêj di ser pêkhatina kar re derbas bûye û ketiye darêja çîrokekê.

Lêkera kirin:

Min kiribû                Me kiribû

Te kiribû                 We kiribû

Wî/wê kiribû            Wan kiribû


Lêkera çûn

Ez çûbûm                Em çûbûn

Tu çûbûyî               Hûn çûbûn

Ew çûbû                 Ew çûbûn

Lêkera lerizandin

Min lerizandibû         Me lerizandibû

Te lerizandibû We     lerizandibû

Wî/wê lerizandibû     Wan lerizandibû


Lêkera barkirin

Min bar kiribû           Me bar kiribû

Te bar kiribû            We bar kiribû

Wî/wê bar kiribû       Wan bar kiribû


Lêkera sorbûn

Ez sor bûbûm          Em sor bûbûn

Tu sor bûbûyî          Hûn sor bûbûn

Ew sorbûbû             Ew sor bûbûn

c.Buhêrka bicih

Lêker bi temamî û bê kêmasî pêk tê û hîkariya xwe li dema niha jî, dike.

Lêkera kirin

Min kiriye                Me kiriye

Te kiriye                 We kiriye

Wî/wê kiriye            Wan kiriye


Lêkera çûn

Ez çûme                 Em çûne

Tu çûyî                  Hûn çûne

Ew çûye                 Ew çûne


Lêkera lerizandin

Min lerizandiye         Me lerizandiye

Te lerizandiye          We lerizandiye

Wî/wê lerizandiye     Wan lerizandiye


Lêkera lerizîn

Ez lerizîme               Em lerizîne

Tu leriziyî                Hûn lerizîne

Ew leriziye              Ew lerizîne


Lêkera barkirin

Min bar kiriye           Me bar kiriye

Te bar kiriye            We bar kiriye

Wî/wê bar kiriye       Wan bar kiriye


Lêkera sorbûn

Ez sor bûme            Em sor bûne

Tu sor bûyî             Hûn sor bûne

Ew sor bûye            Ew sor bûne

ç. Buhêrka dirêj

Lêker di dema berê de pêk hatiye. Lê hîkariya wî demeke dirêj dewam kiriye. Yan jî, lêker bicih pêk nehatiye. Pêkhatina wî dest pê kiribû û dewam dikir. Em dikarin bibêjin " buhêrka kêm ".


Lêkera kirin

Min dikir                  Me dikir

Te dikir                   We dikir

Wî/wê dikir              Wan dikir


Lêkera lerizandin

Min dilerizand           Me dilerizand

Te dilerizand            We dilerizand

Wî/wê dilerizand       Wan dilerizand


Lêkera lerizîn

Ez dilerizîm              Em dilerizîn

Tu dilerizî                Hûn dilerizîn

Ew dilerizî               Ew dilerizîn


Lêkera barkirin

Min bar dikir            Me bar dikir

Te bar dikir             We bar dikir

Wî/wê bar dikir         Wan bar dikir


Lêkera sorbûn

Ez sor dibûm            Em sor dibûn

Tu sor dibûyî           Hûn sor dibûn

Ew sor dibû             Ew sor dibûn

Lêkera sorkirin

Min sor dikir             Me sor dikir

Te sor dikir              We sor dikir

Wî/wê sor dikir         Wan sor dikir

Rawe

Ji bilî hersê demên bingehîn, li gor dem , rawe û dirûvê lêker tê veguhastinê, ji raweyên ku lêker tê de bi awayên cuda tê veguhastinê, ev in:

1. Raweya fermanî (kotekî)

2. Raweyên hekeyî (egerî, mercî, şertî). Ew jî, ev in:

a. Lavij û nihokê lavij

b. Bijoke û nihokê bijoke.

3. Raweyên gumanî

a. Guman û nihokê guman

4. Raweyên hatin-kirin û dan-kirinê

1. Raweya fermanî

Mirov, kesekî dike bin kotekê jibo ku bi karekî rabe.


Lêkera kirin                     Lêkera lerizandin

Tu bike                            Tu bilerizîne

Hûn bikin                          Hûn bilerizînin

Em bikin                           Em bilerizînin


Lêkera lerizîn                  Lêkera barkirin

Tu bilerize                        Tu bar bike

Hûn bilerizin                      Hûn bar bikin

Em bilerizin                       Em bar bikin

2. Raweyên hekeyî

a. Lavij


Lêkera kirin

Min bikira                         Me bikira

Te bikira                          We bikira

Wî/wê bikira                     Wan bikira


Lêkera lerizandin

Min bilerizanda                  Me bilerizanda

Te bilerizanda                   We bilerizanda

Wî/wê bilerizanda               Wan bilerizanda


Lêkera lerizîn

Ez bilerizîma                      Em bilerizîna

Tu bileriziya                      Hûn bilerizîna

Ew bileriziya                      Ew bilerizîna


Lêkera barkirin

Min bar bikira                    Me bar bikira

Te bar bikira                     We bar bikira

Wî/wê bar bikira                Wan bar bikira


Lêkera sorbûn

Ez sor bibûma                    Em sor bibûna

Tu sor bibûya                    Hûn sor bibûna

Ew sor bibûya                    Ew sor bibûna

Nihokê lavij

Min ê bikira                       Me yê bikra

Tey ê bikira                      We yê bikira

Wî/wê yê bikira                 Wan ê bikira

Ev rawe jî, mîna lavij e. Lê "ê" li pey cînav tê.

Min ê bilerizanda....            (lerizandin)

Ez ê bilerizîma....               (lerizîn)

Min ê bar bikira...               (barkirin)

Ez ê sor bibûma...              (sorbûn)

 

b. Bijoke


Kirin

Min kiriba                         Me kiriba

Te kiriba                          We kiriba

Wî/wê kiriba                      Wan kiriba


Lerizandin

Min lerizandiba                  Me lerizandiba

Te lerizandiba                   We lerizandiba

Wî/wê lerizandiba               Wan lerizandiba


Lerizîn

Ez lerizîbama                     Em lerizîbana

Tu lerizîba                        Hûn lerizîbana

Ew lerizîba                        Ew lerizîbana


Barkirin

Min bar kiriba                    Me bar kiriba

Te bar kiriba                     We bar kiriba

Wî/wê bar kiriba                Wan bar kiriba

sorbûn

Ez sor bûbama                  Em sor bûbana

Tu sor bûba                      Hûn sor bûbana

Ew sor bûba                     Ew sor bûbana

Nihokê bijoke

Ew jî, mîna bijoke ye, lê "ê" li pey cînav tê.

Min ê kiriba                       Meyê kiriba

Te yê kiriba                      Weyê kiriba

Wî/wê yê kiriba                 Wanê kiriba

Min ê lerizandiba...             (lerizandin)

Ez ê lerizîbama...               (lerizîn)

Min ê bar kiriba...               (bar kirin)

Ez ê sor bûbama...             (sor bûn)

3. Raweya guman


Kirin

Min kiribe                         Me kiribe

Te kiribe                          We kiribe

Wî/wê kiribe                      Wan kiribe


Lerizandin

Min lerizandibe                  Me lerizandibe

Te lerizandibe                   We lerizandibe

Wî/wê lerizandibe               Wan lerizandibe


Lerizîn

Ez lerizîbim                       Em lerizîbin

Tu lerizîbî                         Hûn lerizîbin

Ew lerizîbe                        Ew lerizîbin


Barkirin

Min bar kiribe                    Me bar kiribe

Te bar kiribe                     We bar kiribe

Wî/wê bar kiribe                Wan bar kiribe


sorbûn

Ez sor bûbim                     Em sor bûbin

Tu sor bûbî                       Hûn sor bûbin

Ew sor bûbe                     Ew sor bûbin

Nihokê guman

Min ê kiribe                       Me yê kiribe

Te yê kiribe                      We yê kiribe

Wî/wê yê kiribe                 Wan ê kiribe

Min ê lerizandibe...             (lerizandin)

Ez ê lerizîbim...                  (lerizîn)

Min ê bar kiribe...               (bar kirin)

Ez ê sor bûbim...               (sor bûn)

4. Raweyên hatin-kirin û dan-kirinê

1. Raweya hatin-kirinê

Di vê raweyê de kar ji hêla kesekî nediyar ve tê kirinê. Ev rawe bi alîkariya lêkera (hatin) tê sazkirinê. Lêker ji hêla kiryarekî nenas ve dikeve livbaziyê. Di vê raweyê de, lêkera alîkar hatin tê veguhestinê û lêkera din di awayê raderî de dimîne û paşgîna (ê) distîne.


Nihok                                     Buhêrk          

Ez têm dîtinê                    Ez hatim dîtinê

Tu têyî dîtinê                   Tu hatî dîtinê

Ew tê dîtinê                      Ew hat dîtinê

Em tên dîtinê                    Em hatin dîtinê

Hûn tên dîtinê                   Hûn hatin dîtinê

Ew tên dîtinê                    Ew hatin dîtinê


Bicihbuhêrk                          Mêjbuhêrk

Ez hatime dîtinê                 Ez hatibûm dîtinê

Tu hatiyî dîtinê                  Tu hatibûyî dîtinê

Ew hatiye dîtinê                Ew hatibû dîtinê

Em hatine dîtinê                Em hatibûn dîtinê

Hûn hatine dîtinê               Hûn hatibûn dîtinê

Ew hatine dîtinê                Ew hatibûn dîtinê 

Kêmbuhêrk                           Pêşedem      

Ez dihatim dîtinê                Ez ê bêm dîtinê

Tu dihatî dîtinê                  Tu yê bêyî dîtinê

Ew dihat dîtinê                  Ew ê bê dîtinê

Em dihatin dîtinê                Em ê bên dîtinê

Hûn dihatin dîtinê              Hûn ê bên dîtinê

Ew dihatin dîtinê                Ew ê bên dîtinê

Lavij                                      Bijoke           

Ez bihatama dîtinê             Ez hatibama dîtinê

Tu bihatayî dîtinê               Tu hatibayî dîtinê

Ew bihata dîtinê                Ew hatiba dîtinê

Em bihatana dîtinê             Em hatibana dîtinê

Hûn bihatana dîtinê            Hûn hatibana dîtinê

Ew bihatana dîtinê             Ew hatibana dîtinê 

Guman                                  Nihokê lavij

Ez hatibim dîtinê                Ez ê bihatama dîtinê

Tu hatibî dîtinê                  Tu yê bihatayî dîtinê

Ew hatibe dîtinê                Ew ê bihata dîtinê

Em hatibin dîtinê                Em ê bihatana dîtinê

Hûn hatibin dîtinê               Hûn ê bihatana dîtinê

Ew hatibin dîtinê                Ew ê bihatana dîtinê

Nihokê bijoke                       Nihokê guman

Ez ê hatibama dîtinê           Ez ê hatibim dîtinê

Tu yê hatibayî dîtinê          Tu yê hatibî dîtinê

Ew ê hatiba dîtinê              Ew ê hatibe dîtinê

Em ê hatibana dîtinê          Em ê hatibin dîtinê

Hûn ê hatibana dîtinê         Hûn ê hatibin dîtinê

Ew ê hatibana dîtinê           Ew ê hatibin dîtinê

2. Raweya dan-kirinê

Di vê raweyê de, kiryarekî nas karê xwe dide yekî din jibo lêker bixe livbaziyê. Ev rawe bi alîkariya lêkera (bûn) tê çêkirinê. Lêkera (bûn) tê veguhastinê û lêkera din di awayê raderî de dimîne, lê dawiya wê paşgîna (ê) distîne.

 

Nihok                                     Buhêrk                      

Ez didim çêkirinê                Min da(n) çêkirinê

Tu didî çêkirinê                  Te da(n) çêkirinê     

Ew dide çêkirinê                Wî/Wê da(n) çêkirinê

Em didin çêkirinê                Me da(n) çêkirinê    

Hûn didin çêkirinê               We da(n) çêkirinê    

Ew didin çêkirinê                Wan da(n) çêkirinê

Bicihbuhêrk                          Mêjbuhêrk

Min daye  çêkirinê              Min dabû çêkirinê

Te daye çêkirinê                Te dabû çêkirinê

Wî/Wê daye çêkirinê           Wî/Wê dabû çêkirinê

Me daye çêkirinê               Me dabû çêkirinê

We daye çêkirinê               We dabû çêkirinê

Wan daye çêkirinê             Wan dabû çêkirinê

 

Kêmbuhêrk                           Pêşedem

Min dida çêkirinê                Ez ê bidim çêkirinê

Te dida çêkirinê                 Tê bidî çêkirinê

Wî/Wê dida çêkirinê           Ew ê bide çêkirinê

Me dida çêkirinê                Em ê bidin çêkirinê

We dida çêkirinê                Hûn ê bidin çêkirinê

Wan dida çêkirinê              Ew ê bidin çêkirinê

 

Lavij                                      Bijoke

Min bida(na) çêkirinê Min daba(na) çêkirinê

Te bida(na) çêkirinê           Te daba(na) çêkirinê


Guman                                  Nihokê lavij

Min dabe çêkirinê               Minê bida çêkirinê

Te dabe çêkirinê                Tê bidaye çêkirinê

Nihokê bijoke                       Nihokê guman

Min ê daba çêkirinê            Min ê dabe çêkirinê

Nasîn

Lêkerên derhingêv di demên derbasbûyî de (buhêrk de) li gor berkar tên guhertinê. Eger berkar yekhejmar be lêker jî, yekhejmar tê. Eger kom be lêker jî, kom tê.

Min pitûkek da Evînê.
Min du pirtûk dan Evînê.
Min xaniyek da çêkirinê.
Min sê xanî dan çêkirinê.
Min dilê xwe daye Kurdistanê.
Min dil û cegerê xwe dane Kurdistanê.

 

 

 

 selim@bicuk.de  

Destpêkirina malperê:05.08.2006 / http://www.bicuk.de/ - © Selîm Biçûk
Design:
www.hesso.de